เห็ดหลินจือ – สมุนไพรเพื่อสุขภาพชีวิตที่วงการแพทย์ต่างยอมรับ

ทุกคนคงคุ้นชื่อ “เห็ดหลินจือ” ในฐานะสมุนไพรจีนที่มีประวัติยาวนานในเรื่องสรรพคุณช่วยบำรุงสุขภาพร่างกาย ทั้งบำรุงผู้ที่สุขภาพร่างกายดีอยู่แล้วให้แข็งแรงยิ่งขึ้นหรือช่วยบรรเทาอาการป่วยสำหรับผู้ที่ป่วยจากโรคต่างๆ และผลลัพธ์ก็ชัดเจนจนทำให้เห็ดหลืนจือถูกขนานนามว่าเป็น สมุนไพรแห่งชีวิต เห็ดหลินจือมีชื่อเสียงโด่งดังอย่างยาวนานนับพันปี จนในปัจจุบันมีงานวิจัยหลายชิ้นที่ได้ศึกษาลึกเข้าไปในโครงสร้าง, ส่วนประกอบ, สารสกัดและคุณประโยชน์ของเห็ดหลินจือต่อร่างกาย วันนี้เราจึงรวบรวมประโยชน์ของเห็ดหลินจือที่มีงานวิจัยอ้างอิงและนำมาแชร์ให้ทุกคนทึ่งไปกับสรรพคุณของเห็ดหลินจือกันค่ะ

เห็ดหลินจือเป็นเห็ดที่พบมากในป่าแถวทวีปเอเชีย เช่นประเทศจีน, ญี่ปุ่น, ไต้หวัน, มาเลเซีย รวมถึงประเทศไทย สารสกัดเห็ดหลินจือส่วนมากสกัดจากส่วนดอกเห็ด (Fruity body), สปอร์ (spore) และส่วนเส้นใยของเห็ด การสกัดเห็ดหลินจือสามารถสกัดได้ทั้งจากน้ำและแอลกอฮอล์ หรืออาจใช้เทคโนโลยีสกัดแบบใช้ความร้อนต่ำเพื่อป้องกันการเสื่อมสภาพของสารสำคัญในเห็ดหลินจือจากความร้อน

เห็ดหลินจือสดมีปริมาณน้ำอยู่ประมาณ 90% และอีก 10% จะเป็นสารอาหารจำพวกโปรตีน, คาร์โบไฮเดรต, ไขมัน, ไฟเบอร์ วิตามิน และแร่ธาตุต่างๆ เช่น โพแทสเซียม, แคลเซียม, ฟอสฟอรัส, แมกนีเซียม, ซีลีเนียม, เหล็ก, สังกะสี และ ทองแดง และยังมีสารที่ออกฤทธิ์ทางชีวภาพ (Bioactive) นั่นคือ สารเทอร์พีนอยด์ (terpenoids), เสตียรอยด์ (steroids), ฟีนอล (phenols), นิวคลีโอไทด์ (nucleotides), ไกลโคโปรตีน (glycoprotein) และพอลีแซคคาไรด์ (polysaccharides)

ส่วนของโปรตีนในเห็ดหลินจือนั้นเป็นโปรตีนจำเป็น นั่นคือโปรตีนไลซีน (Lysine) และ ลูซีน (Leucine) ซึ่งเป็นโปรตีนที่ร่างกายสังเคราะห์เองไม่ได้ และต้องรับจากการรับประทานเท่านั้น และสารสำคัญในเห็ดหลินจือที่ทำให้มีสรรพคุณเด่นทางยานั่นคือสารกลุ่มโพลีแซคคาไรด์, เปปติโดไกลแคน (peptidoglycans) และ ไตรเทอร์พีน (triterpenes) นั่นเอง

เห็ดหลินจือ สามารถบรรเทาและลดความเสี่ยงจากโรคต่างๆได้มากมาย เช่น

1. เห็ดหลินจือช่วยชะลอและลดความเสี่ยงจากโรคมะเร็งได้

หลายๆคนทราบว่าสารสกัดเห็ดหลินจือเป็นสารสกัดที่ช่วยเสริมภูมิคุ้มกันของร่างกายโดยเฉพาะในผู้ป่วยโรคมะเร็ง ซึ่งงานวิจัยหลายชิ้นได้สนับสนุนว่าสารกลุ่มโพลีแซคคาไรด์และไตรเทอร์พีนในเห็ดหลินจือมีสรรพคุณเป็นสารต้านมะเร็ง (chemopreventive) และเนื้องอก

การทดลองหนึ่งพบว่าสารสกัดเห็ดหลินจือมีฤทธิ์ในการทำลายเซลล์มะเร็งเม็ดเลือดขาวและเซลล์มะเร็งปอดได้ โดยสารสกัดเห็ดหลินจือจะไปหยุดวงจรชีวิต (cell-cycle) ของเซลล์มะเร็งและทำลายเซลล์มะเร็งโดยวิธี Apoptosis จึงทำให้เซลล์มะเร็งในร่างกายลดน้อยลง

สารสกัดเห็ดหลินจือ (ชนิดสกัดโดยแอลกอฮอล์) ยังมีความสามารถไปควบคุมการเจริญของหลอดเลือดเล็กๆ (micro vessel) รอบเซลล์มะเร็ง เมื่อเซลล์มะเร็งไม่มีเส้นเลือดสำหรับส่งสารอาหารภายในเซลล์ เซลล์ก็จะหยุดการเจริญเติบโต นอกจากนี้การหยุดการเจริญของเส้นเลือดในเซลล์มะเร็งยังลดการกระจายตัวของเซลล์มะเร็งไปยังเซลล์ข้างเคียงได้อีกด้วย ผลการทดลองนี้ประสบความสำเร็จในเซลล์มะเร็งปอด

เห็ดหลินจือ ยังได้รับชื่อว่าเป็นหนึ่งในแปดสารสกัดสมุนไพรในการรักษาทางเลือกสำหรับผู้ป่วยโรคมะเร็งต่อมลูกหมากอีกด้วย หนึ่งในการทดลองได้แบ่งผู้ป่วยโรคมะเร็งจำนวน 134 คน เป็น 2 กลุ่ม กลุ่มหนึ่งทานอาหารเสริมเห็ดหลินจือสกัด 1,800 มิลลิกรัมต่อวันเป็นเวลา 12 สัปดาห์ และอีกกลุ่มทานยาหลอก พบว่ากว่า 80% ของผู้ป่วยมีเซลล์ภูมิต้านทานเพิ่มขึ้น และอีกหนึ่งงานวิจัยก็ได้ทดลองในลักษณะเดียวกัน แต่เจาะจงศึกษาเฉพาะในผู้ป่วยมะเร็งปอด และพบว่าระบบภูมิต้านทานของผู้ป่วยโรคมะเร็งปอดดีขึ้นเช่นกัน

ไม่เพียงแต่ภูมิต้านทานที่เพิ่มขึ้นเท่านั้น ผู้ป่วยมะเร็งที่ทานเห็ดหลินจือยังมีคุณภาพชีวิตตามหลัก ของ Karnofsky score เพิ่มขึ้นถึง 65% ซึ่งคะแนนดังกล่าวเป็นคะแนนที่ประเมินความสามารถในการช่วยเหลือตัวเองของผู้ป่วย นั่นหมายถึงผู้ป่วยโรคมะเร็งที่ทานสารสกัดเห็ดหลินจือสามารถช่วยเหลือตัวเองได้ดีขึ้นมาก

2. เห็ดหลินจือช่วยเสริมระบบภูมิคุ้มกัน

อย่างที่เราทราบกันว่าการทานเห็ดหลินจือช่วยเสริมระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายและช่วยบำรุงให้ร่างกายแข็งแรงขึ้น ซึ่งงานวิจัยได้รองรับว่าเห็ดหลินจือช่วยกระตุ้นภูมิคุ้มกันชนิด cytokine และช่วยเสริมสารต้านภูมิคุ้มกันอื่นๆ เช่น เซลล์ลิมโฟไซต์ (lymphocytes) ชนิด T  cell และ B Cell ที่มีหน้าที่ต่อต้านและทำลายสิ่งแปลกปลอมที่เข้ามารุกรานร่างกาย และเพิ่มการทำงานของเซลล์ต่อมน้ำเหลืองที่มีหน้าที่กรองอนุภาคแปลกปลอม เช่น เซลล์มะเร็ง ,ช่วยเพิ่มการทำงานของเซลล์สารภูมิคุ้มกันโดยธรรมชาติ (Natural-Killer cells) และยังเพิ่ม Dendritic cells ซึ่งเป็นเซลล์หนึ่งในเซลล์ระบบภูมิคุ้มกันพื้นฐานที่ปกป้องการรุกรานจากสิ่งแปลกปลอม เช่น ไวรัสและแบคทีเรียก่อโรค

และเมื่อศึกษาลึกเข้าไปจะพบว่าสารโพลีแซคคาไรด์ ในเห็ดหลินจือเป็นสารที่ทำให้ระบบภูมิคุ้มกันของเซลล์ต่อมน้ำเหลืองเพิ่มขึ้น, ร่างกายกำจัดสิ่งแปลกปลอมดีขึ้น และเพิ่มการทำงานของเซลล์ภูมิคุ้มกันธรรมชาติดีขึ้น นอกจากนี้เมื่อทดลองนำเซลล์มะเร็งปอดไปเพาะเลี้ยงในสารโพลีแซคคาไรด์ของเห็ดหลินจือก็พบว่าการแบ่งตัวของเซลล์มะเร็งปอดก็ลดน้อยลงอีกด้วย

3. เห็ดหลินจือมีสมบัติเป็น Anti-oxidant

สารต้านอนุมูลอิสระหรือ Anti-oxidant เป็นสารที่ทำหน้าที่ปกป้องเซลล์จากการถูกทำลายโดยสารอนุมูลอิสระ (Free-radical) ที่สามารถเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติในร่างกายและรับมาจากสิ่งแวดล้อม เช่น อาหาร, มลพิษ, มลภาวะ รวมถึงความเครียด ซึ่งอนุมูลอิสระเป็นหนึ่งในสาเหตุที่ก่อให้เกิดโรคมะเร็ง, โรคอัลไซเมอร์, การลดลงของเซลล์ภูมิต้านทาน รวมถึงผิวที่ไม่สดใสเต่งตึงด้วย

สารโพลีแซคคาไรด์และไตรเทอร์พีนเป็นสารที่ให้สมบัติเป็นการต้านอนุมูลอิสระ ซึ่งสารต้านอนุมูลอิสระในเห็ดหลินจือสามารถดูดซึมเข้าสู่ร่างกายได้รวดเร็วมาก จึงทำให้ระดับสารต้านอนุมูอิสระในร่างกายเพิ่มสูงขึ้น และหนึ่งในงานวิจัยได้รายงานว่าสารสกัดเห็ดหลินจือมี protein-bound polysaccharide (PBP) และ polysaccharide peptide ซึ่งออกฤทธิ์คล้ายกับ antioxidants-superoxide dismutase (SOD) ซึ่งเป็นเอนไซม์ที่ใช้ในการกำจัดสารต้านอนุมูลอิสระที่มีประสิทธิภาพสูงมาก

สารสกัดน้ำเห็ดหลินจือป้องกัน Raji cell ซึ่งเป็นเซลล์จากต่อมน้ำเหลืองจากถูกทำลายในระดับ DNA และสารสกัดเห็ดหลินจือ (จากการสกัดด้วยน้ำ) เพียงปริมาณเล็กน้อยยังปกป้อง DNA ของเซลล์เม็ดเลือดขาวชนิดลิมโฟไซต์ ได้ แต่อย่างไรก็ตามการบริโภคสารสกัดเห็ดหลินจือต้องอยู่ในระดับความเข้มข้นที่มากพอ ที่จะมีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระได้

4. เห็ดหลินจือต่อต้านเชื้อได้

เมื่อร่างกายหรือเซลล์ของเราถูกรุกรานโดยการติดเชื้อจากแบคทีเรียหรือไวรัส ร่างกายเราก็พยายามจะกำจัดเชื้อเหล่านี้ออกไป ซึ่งสารที่ยับยั้งการเจริญเติบโตของเซลล์แบคทีเรียหรือไวรัสที่ดี ควรเป็นสารที่มีผลเฉพาะแบคทีเรียหรือไวรัสเท่านั้น และไม่ควรมีผลต่อเซลล์ปกติ ซึ่งยาต้านแบคทีเรียและยาต้านไวรัสบางชนิดมีผลต่อเซลล์ปกติในร่างกาย และก่อให้เกิดผลข้างเคียงอันไม่พึงประสงค์ได้

สารสกัดจากพืชหลายชนิดมีผลต่อต้านเชื้อก่อโรคได้ดี รวมถึงเห็ดหลินจือด้วย สารสกัดเห็ดหลินจือทั้งชนิดสกัดจากน้ำหรือแอลกอฮอล์ แสดงผลยับยั้งไวรัส HSV-1 (ไวรัสที่ก่อให้เกิดโรคเริมที่ปาก), ไวรัส HSV-2 (ไวรัสที่ก่อให้เกิดโรคเริมที่อวัยวะเพศ) , และไวรัส vesicular stomatitis virus (VSV) โดยนักวิจัยคาดว่าสารโปรติโอไกลแคนในสารสกัดเห็ดหลินจือเป็นสารสำคัญที่ออกฤทธิ์ยับยั้งการเพิ่มจำนวนเชื้อไวรัสได้ และอีกผลการวิจัยหนึ่งแสดงว่าสารไตรเทอร์พีนในเห็ดหลินจือสามารถยับยั้งการทำงานของเอนไซม์โรค HIV ได้

หนึ่งในการทดลองขนาดเล็กได้สกัดสารสำคัญในเห็ดหลินจือด้วยน้ำร้อน และให้ผู้เข้าร่วมทดลองทานสารสกัดเห็ดหลินจือทุกวัน ผลการทดสอบพบว่าผู้ที่เป็นโรคงูสวัด (จากเชื้อไวรัส varicella zoster) อาการบรรเทาขึ้นเร็วและรอยแผลหายเร็วกว่าปกติ โดยไม่มีผลข้างเคียง อีกการทดลองหนึ่งที่ให้ผู้ป่วยโรคเริมทานสารสกัดเห็ดหลินจือร่วมกับสมุนไพรอื่นๆก็ให้ผลการทดลองในทิศทางเดียวกัน นั่นคือผู้ป่วยโรคเริมอาการบรเทาเร็วขึ้นกว่ากลุ่มที่ไม่ได้ทาน

ในการทดลองสารสกัดเห็ดหลินจือกับเชื้อแบคทีเรียโดยตรง พบว่าสารสกัดเห็ดหลินจือที่ปริมาณอย่างน้อย 8mg/ml สามารถยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อ S. aureus และ B. subtilis (เชื้อที่มักพบในโรคอาหารเป็นพิษ) และอีกทดลองหนึ่งก็ให้ผลทิศทางเดียวกันคือ สารสกัดเห็ดหลินจือสามารถยั้บยั้งเชื้อ E. coli (เชื้อโรคที่สร้างสารพิษในระบบทางเดินอาหาร), Micrococcus luteus, S. aureus, B. cereus, Proteus vulgaris, และ Salmonella typhi (ไข้ไทฟอยด์)

5. เห็ดหลินจือ ชะลออาการเบาหวาน

งานวิจัยหลายฉบับได้รายงานว่าสารสกัดเห็ดหลินจือสามารถชะลออาการของโรคเบาหวานได้ โดยการศึกษาพบว่าเมื่อฉีดสารกาโนเดอแรน เอและ บี (Ganoderans A, B) ซึ่งเป็นสารสำคัญในเห็ดหลินจือ ที่ปริมาณ 100 มิลลิกรัมต่อน้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม จะช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือดได้ และมีผลยาวนานถึง 24 ชั่วโมง โดยสารกาโนเดอแรน บี จะช่วยเพิ่มปริมาณฮอร์โมนอินซูลิน ซึ่งเป็นฮอร์โมนที่ทำหน้าที่นำน้ำตาลในเลือดไปยังเนื้อเยื่อต่างๆ ทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดลดลง และควบคุมการทำงานของเอนไซม์ที่ทำหน้าที่ย่อยกลูโคสในตับให้ทำงานดีขึ้น

หนึ่งในการทดลองในหนูทดลองพบว่า หากทานสารสกัดเห็ดหลินจือชนิดสกัดจากน้ำ เป็นเวลาต่อเนื่อง 4 สัปดาห์ จะพบว่าปริมาณน้ำตาลในเลือดของหนูที่เป็นโรคอ้วนและเบาหวานลดลง ซึ่งเริ่มสังเกตเห็นผลได้หลังจากทานต่อเนื่อง 1 สัปดาห์ สารสกัดเห็นหลินยังลด phosphoenol-pyruvate carboxykinase (PEPCK) ซึ่งเป็นสารบ่งชี้ ในหนูที่เป็นโรคอ้วนและเบาหวานได้ นักวิจัยคาดว่าเห็นหลินจือให้ผลดีต่อโรคมะเร็งเนื่องจากเห็ดหลินจือไปยับยั้งการหลั่งของสาร PEPCK

อีกหนึ่งการทดลองได้แบ่งผู้ป่วยโรคเบาหวานชนิดที่ 2 จำนวน 71 คน เป็น 2 กลุ่ม กลุ่มแรกทานสารสกัดกาโนโพลี (Ganopoly) ซึ่งเป็นสารพอลีแซคคาไรด์ชนิดหนึ่งจากเห็ดหลินจือ จำนวน 1,800 มิลลิกรัม 3 ครั้งต่อวันเป็นเวลา 12 สัปดาห์ และอีกกลุ่มทานยาหลอก ผลการทดลองพบว่าผู้ป่วยกลุ่มแรกมีค่าน้ำตาลสะสมในเลือด (HbA1) ลดลงและปริมาณระดับน้ำตาลกลูโคสในเลือดลดลง ซึ่งแสดงถึงว่าสารสกัดพอลีแซคคาไรด์จากเห็ดหลินจือสามารถบรรเทาอาการในผู้ป่วยโรคเบาหวานได้ดี

จากผลการวิจัยเห็ดหลินจือหลายๆฉบับ เราจะพบว่าสารสกัดเห็ดหลินจือเป็นสมุนไพรที่ให้สรรพคุณต่อร่างกายมากมาย ทั้งประโยชน์ในด้านการบำรุงร่างกายและเสริมภูมิคุ้มกัน และยังมีประโยชน์ต่อการชะลออาการของโรคต่างๆด้วย เช่น โรคมะเร็ง, การติดเชื้อแบคทีเรียก่อโรคหรือไวรัส รวมทั้งโรคเบาหวาน  ซึ่งในปัจจุบันนี้สารสกัดเห็ดหลินจือมีวางจำหน่ายในรูปแบบต่างๆ เช่น แคปซูล, ตอกเม็ด, อบแห้งและในรูปแบบเครื่องดื่ม

แต่ทั้งนี้การทานสารสกัดเห็ดหลินจือร่วมกับยาแผนปัจจุบันเพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดควรอยู่ในความดูแลของแพทย์ โดยเฉพาะผู้ที่มีโรคประจำตัวและการดูแลสุขภาพร่างกายโดยการทานอาหารที่ดีมีประโยชน์ ครบ 5 หมู่ และออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอจะยิ่งช่วยเสริมให้ร่างกายแข็งแรง เป็นยาอายุวัฒนะที่เราสร้างได้ด้วยตัวเอง

อ้างอิง

– Benzie, I., & Wachtel-Galor, S. (2011). Herbal Medicine: Biomolecular and Clinical Aspects (Chapter 9 Ganoderma lucidum (Lingzhi or Reishi)) (2nd ed.). Boca Raton: CRC Press. (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK92757/)

---